Naar aanleiding van de Agenda Digitale Overheid ‘NL DIGIbeter’ heeft de Raad van State (RvS) op 31 augustus jl. een ongevraagd advies uitgebracht. De in de Agenda genoemde speerpunten – inclusie, het borgen van grondrechten en publieke waarden, het bevorderen van innovatie en het (door)ontwikkelen van veilige, toegankelijke en begrijpelijke dienstverlening aan burgers en ondernemers – zijn daarvoor de aanleiding. In het advies gaat de RvS in op het rechtsstatelijk functioneren door de overheid en staat de burger centraal.
De Tweede Kamer heeft staatssecretaris Knops (BZK) vervolgens verzocht met een kabinetsreactie te komen.
Inhoud advies
De RvS heeft kritiek op de effecten van digitalisering op rechtsstatelijke verhoudingen en dan in het bijzonder de positie van de burger. Zij zegt in het advies dat digitalisering bij de overheid wordt gedreven vanuit het beheersen van kosten en een streven naar doelmatigheid. Ze is van mening dat de nadelige gevolgen van de digitale overheid te veel op burgers neerkomen. Aan de hand van drie thema’s doet de RvS de volgende aanbevelingen.
- Bij digitale besluitvorming bespreekt de RvS drie zorgpunten: geautomatiseerde besluitvorming, zelflerende besluitvorming door inzet van technologieën en ketenbesluitvorming. De RvS adviseert de bestaande beginselen van bestuur verscherpt uit te leggen. Het gaat dan vooral om het motiveringsbeginsel en het zorgvuldigheidsbeginsel, waarbij criteria moeten worden ontwikkeld voor verschillende soorten ingrijpende besluiten die niet geautomatiseerd tot stand mogen worden gebracht. Ook adviseert ze om in de bezwaarfase ruimte te maken voor menselijke tussenkomst en materiële heroverweging.
- Voor wat betreft digitale dienstverlening beveelt de RvS standaardisering en centraal toezicht aan. Zij stelt voor de open normen in de Algemene verordening gegevensbescherming (AVG) te operationaliseren en bestuursorganen te ondersteunen. Vooral op het punt van inzage- en correctierecht in ketens en door het invoeren van een nieuw beginsel van behoorlijk bestuur, het recht op toegang tot en zinvol contact met de overheid.
- Tot slot bespreekt de RvS vraagstukken rondom digitalisering en wetgeving. De RvS adviseert in multidisciplinaire teams te werken bij het ontwikkelen van wet- en regelgeving. Vraagstukken rondom ICT en uitvoering dienen in een zo vroeg mogelijk stadium van het wetgevingsproces te worden meegewogen op nationaal en Europees niveau. Daarnaast beveelt de RvS aan terughoudend om te gaan met techniekonafhankelijk wetgeven, gelet op aspecten van rechtszekerheid en kenbaarheid.
Reactie kabinet op advies
Met interesse heeft het kabinet het advies gelezen van de RvS. Technologieën bieden vele kansen om maatschappelijke uitdagingen het hoofd te bieden. Tegelijkertijd herkent staatssecretaris Knops (BZK) de geschetste zorgen in het advies. Er ligt hier een duidelijke taak voor de overheid om ervoor te zorgen dat burgers en ondernemers niet in de knel komen vanwege deze ontwikkelingen.
Antwoorden op de vragen die deze ontwikkelingen met zich meebrengen, zijn niet altijd eenvoudig te geven. Het is niet alleen een kwestie van aanpassen van wet- en regelgeving, maar van een overheidsbrede bewustwording.
De kabinetsreactie gaat per thema in op de – door het kabinet onderkende – zorgen van de RvS en geeft aan hoe hiermee wordt omgegaan. Op enkele punten wordt de zienswijze van de Raad van State niet onderschreven (denk aan de coördinatie van de I-overheid, de werking van SyRI, techniekonafhankelijk wetgeven).
Bij de voortgangsrapportage van de Agenda Digitale Overheid aan de Tweede Kamer zal de follow up van het Raad van State advies worden meegenomen.
Klik hier om de Kamerbrief te bekijken.