Op 28 november 2022 is het zover. Op de Stelseldag vindt de kick-off plaats van het federatieve datastelsel. Daarin kunnen overheden vanuit verschillende ketens en sectoren straks makkelijker data delen. Dit toekomstbeeld krijgt steeds duidelijkere contouren, vertellen Ronald Slomp en Steven Mekking. ‘We kunnen laten zien dat verantwoord datadelen mogelijk is.’
Even voorstellen
- Ronald Slomp is programmamanager Federatief Datastelsel bij het ministerie van BZK.
- Steven Mekking is als ‘senior adviseur strategie en beleid vanuit het Kadaster gedetacheerd bij BZK om het stelsel vorm te helpen geven.
Data. Ze zijn onmisbaar bij de aanpak van de grote maatschappelijke opgaven waar Nederland voor staat. Ze bieden inzicht en handelingsperspectief bij de energietransitie, de transformatie van de zorg, armoedebestrijding en de aanpak van ondermijnende criminaliteit. Toch stranden nog steeds veel dataprojecten binnen de overheid wegens onduidelijke of tegenstrijdige kaders of omdat de techniek belemmerend werkt. Daarom werken gemeenten, provincies, waterschappen en het Rijk samen aan de realisatie van een Interbestuurlijke Datastrategie, waarbij ze afspreken wat technisch kan, juridisch mag en maatschappelijk en ethisch verantwoord is. Eén van de middelen bij die strategie is het opzetten van een federatief datastelsel, een stelsel geoptimaliseerd voor het verantwoord gebruiken van data uit verschillende databronnen.
Van basisregistraties naar een federatief stelsel
Momenteel bestaat er al een dergelijk stelsel. Het Stelsel van Basisregistraties ontsluit tien basisregistraties voor meervoudig gebruik van hoogwaardige data, zoals de Basisregistratie Personen (BRP) en de Basisregistratie Adressen en Gebouwen (BAG). Maar dit is niet genoeg voor de aanpak van de grote maatschappelijke opgaven. Dat vereist ook gebruik van data uit meerdere sectorale registraties, zoals die van DUO en het UWV. In totaal zijn er ongeveer honderdvijftig sectorale registraties. Wat nu als die allemaal beschikbaar komen als ‘basisdata’ in een nog uitgebreider stelsel? Maar een federatief datastelsel geef je niet zomaar vorm. Dat vereist een lange adem. “Er zitten nog veel data in silo’s, dichtbij een specifiek dienstverleningsproces”, gaat Slomp verder. “Terwijl je voor het vinden van antwoorden op grote maatschappelijke opgaven vaak informatie nodig hebt uit verschillende domeinen.”
Betere afspraken over data
Daarom moeten we afspraken maken over de levering en gebruik van die data, stelt Slomp. “Dat is misschien wel het belangrijkste doel van het federatieve datastelsel.” Het idee van het datastelsel is om de data niet op een centrale plek te verzamelen, maar ze in de sectoren te houden, daar waar ze horen, bij de bron. Slomp: “Wanneer je data in een andere sector of domein wilt gebruiken, kan dat alleen met een aantal standaarden en spelregels. Het federatieve datastelsel gaat eigenlijk voor een groot deel om het organiseren van vertrouwen.”
De afspraken in het federatieve datastelsel zullen vooral gaan over dingen als transparantie richting burger, privacy en verantwoording dat je goed omgaat met de gegevens van burgers. Slomp: “Uiteindelijk zullen we beter gaan loggen zodat je kan zien wie wanneer jouw gegevens heeft geraadpleegd en met welk doel. Dat soort dingen willen we in een keer goed organiseren voor heel Nederland in plaats van dat iedereen dat op zijn eigen manier doet. Een aantal principes die tegenwoordig gangbaar zijn, zoals data bij de bron gebruiken, die moeten we echt gewoon veel breder met elkaar toepassen. Het onnodig kopiëren van gegevens leidt tot fouten daar moeten we van af. Het is eigenlijk een logische volgende stap in de dingen die we doen met elkaar.”
Hoe ver is het federatieve datastelsel al gevorderd? “Aan de ene kant zitten we aan het begin, aan de andere kant gebeurt er al ontzettend veel nu”, vertelt Slomp. “We zitten echt nog aan de voorkant. Er is een programma-organisatie ingericht bij ICTU. We hebben een houtskoolschets van hoe het eruit moet zien, en hebben nu een aantal generieke functies benoemd. We zijn een meerjarenplan gestart met doelen, maar er zijn nog veel zaken die we al doende gaan ontdekken en die tot aanpassingen en aanscherpingen zullen leiden. Wat voor functies hebben we nodig? En kunnen we met elkaar strakkere afspraken maken zoals welke API wanneer af is, en te gebruiken is?”
Beleid ontmoet uitvoering
De regie in het federatieve datastelsel ligt bij het ministerie van BZK. En dat is goed, stelt Steven Mekking, consultant van Kadaster en gedetacheerd bij BZK om het stelsel vorm te helpen geven. “Er is regie nodig om te kunnen focussen op goede afspraken en standaarden. Zo geef je partijen ruimte om de implementatie op een manier te doen die past. Ik ben ook heel blij dat BZK met de Interbestuurlijke Datastrategie en het realisatieprogramma voor een meerjarige ontwikkeling heeft gekozen. Dat geeft de tijd om de ontwikkelingen te begeleiden want zo’n stelsel heb je niet in een paar jaar geregeld.”
Hoe zit het met de uitvoerende organisaties? Zij delen straks hun data in het uitgebreide stelsel. Wat levert het hen op? Volgens Mekking past het helemaal bij de data-ambities die het Kadaster heeft. “We hebben onze organisatie helemaal omgevormd om data centraal te stellen en datagericht te werken. Het is toch heel prettig dat het ecosysteem waarin je actief bent diezelfde kant opgaat. Beleid en uitvoering ontmoeten hier elkaar. Bij ons speelt de betaalbaarheid, de beheersbaarheid en de praktische bruikbaarheid. Uiteindelijk zijn de uitvoeringsorganisaties zowel de grote bronhouders voor data als de grootste afnemers van de data in hun dienstverleningsproces. Daar horen de gemeenten overigens ook bij. Die hebben de meeste opgaven liggen op hun bordje waar data nodig zijn, die sector overstijgend moeten worden gebruikt. Zij hebben de multi-problematiek zoals de schuldhulpverlening, de jeugdzorg, armoedebestrijding. Dat gaat om mensen, en mensen passen niet in een datahokje.”
Maar er liggen ook nog wat uitdagingen te wachten. Een daarvan is dat alle uitvoeringsorganisaties een behoorlijke legacy hebben, legt Mekking uit. “Ze zijn geoptimaliseerd op het ondersteunen van hun uitvoeringsprocessen. Als je dan ineens je data voor meervoudig gebruik beschikbaar wilt stellen, moet je als organisatie gaan veranderen, gaan investeren en prioriteren. Wie geeft ons de opdracht, het geld en de tijd om het op een verantwoorde manier te doen? Een uitdaging is dus hoe je die ambitie vasthoudt op zo’n manier dat het ook voor zulke organisaties te doen is.”
Hoe komen we tot een federatief datastelsel?
Op de Stelseldag op 28 november 2022 kunnen deelnemers kennis en ervaring uitwisselen over de doorontwikkeling van het Stelsel van Basisregistraties. Door middel van workshops en een lezing van een aansprekende gastspreker. De dag wordt afgesloten met een gezellige borrel. Meer weten over de Stelseldag? Kijk op realisatieIBDS.Pleio.nl(link naar andere website).