Koos Steenbergen
“De opgave is open source normaal te maken”
De CoronaMelder app liet zien dat het onder grote druk mogelijk is open te ontwikkelen. Binnen de overheid worden de uitgangspunten van open source inmiddels breed gedeeld. Toch zijn er in de praktijk nog veel hobbels, ziet Koos Steenbergen, projectleider Open Source bij het ministerie van BZK. “Het is een transitie; we zoeken naar nieuwe werkvormen en nieuwe afspraken. ”
Gemeenten doen het met common ground. Het ministerie van VWS deed het met de app CoronaMelder: het kan dus wel, ziet Steenbergen. “De opgave is deze werkwijze normaal te maken” Daar richt Steenbergen zich met zijn team op.
Open source beleid: open, tenzij…
April 2021 stuurde staatssecretaris Knops van Binnenlandse Zaken een beleidsbrief aan de Kamer over het vrijgeven van de broncode van overheidssoftware en over het gebruik van open source software. Het uitgangspunt is: ‘open, tenzij’. Overheden zouden de broncode van hun software moeten vrijgeven tenzij er gegronde redenen zijn om dit niet te doen.
Actieplan
Aan de beleidsbrief is een actieplan gekoppeld, een belangrijke insteek daarin is het helpen van overheden. De eerste resultaten zijn er, vertelt Steenbergen enthousiast: “Op ons platform opensource.pleio.nl kunnen alle overheden terecht met hun vragen. We laten goede voorbeelden zien en interviews met mensen uit het veld. We bieden een toolbox voor wie aan de slag wil. Vanuit verschillende invalshoeken; vanuit de techniek, voor ontwikkelaars. Hoe doe je dat nou open samenwerken? Wat zijn juridische aspecten waar je aan moet denken? En hoe publiceer je de broncode?”
Tenzij…?
Demissionair staatssecretaris Knops is echt een voorstander, vertelt Steenbergen. “De staatssecretaris zegt bijvoorbeeld: ‘Ik wil dat die tenzij kleiner wordt, zodat overheden steeds minder reden zien van open source af te wijken.’ De komende tijd gaan we dus duidelijker maken wat we bedoelen we met ‘open tenzij…’ Een voorbeeld van een tenzij is de vertrouwelijkheid van een werkwijze voor fraudeopsporing die in de broncode besloten ligt. Als we de tenzij’s duidelijker maken, weet je ook wanneer niets je tegenhoudt.
“Als duidelijker is wanneer je beter niet voor open source kunt kiezen, wordt ook duidelijker wanneer niets je tegenhoudt.”
Waarden
Daarbij zet het team de argumenten op een rij om vóór open source te kiezen. Steenbergen licht toe. “We werken uit welke waarden onder de keuze voor open source liggen. Dat is allereerst transparantie; hoe wordt bijvoorbeeld ‘onder de motorkap’ een uitkering toegekend? In de toekomst wordt dat steeds belangrijker, verwacht Steenbergen. “Als we meer AI en algoritmen gaan inzetten, wil je daar controleerbaar in zijn. Open source past bovendien beter bij agile ontwikkeling van software. Je hebt namelijk meer vrijheid wanneer je zelf de rechten op de code hebt.”
Dat is een fundamenteel punt, dat meer voordelen heeft. “We kopen nu allemaal gesloten systemen in, het intellectueel eigendom op de broncode berust bij leveranciers. Je zit als het ware vast, ook als je het anders wil. Open source code wordt gewoon op een platform gepubliceerd, onder een open-sourcelicentie. Die licentie moet je weer doorgeven als je een stukje van de code gebruikt in een andere applicatie. Een mooi principe. Het is natuurlijk een democratisch streven, dat de maatschappij in brede zin kan profiteren van met publiek geld ontwikkelde techniek.” Een ander argument is kwaliteit. “Werk je in volledige openheid dan zal je – als het goed georganiseerd is –tot kwalitatief betere code leiden. Dat leidt tot minder fouten en daarmee tot meer vertrouwen van burgers in de diensten die zij gebruiken. Ik denk zelfs dat open source betere kwaliteit voor minder geld oplevert.”
“Het is een democratisch streven dat de maatschappij in brede zin kan profiteren van ontwikkelingen in de techniek”
Bestuurlijk maken
De vraag is natuurlijk hoe het nieuwe kabinet met open source omgaat. Steenbergen is optimistisch. “De politiek wil – ook na de toeslagenaffaire – veel meer openheid, en meer grip op digitaliseringsprocessen en -trajecten. En zeker de systemen die mogelijk discriminatoire of andere elementen bevatten. Het onderwerp Open source komt in meerdere verkiezingsprogramma’s terug” ziet Steenbergen. Ook ambtelijk onderschrijft men de uitgangspunten steeds meer, ziet hij. Maar toch lopen overheden hier tegen praktische problemen aan.
“Open source is een cultuurverandering”
Cultuurverandering
Het vraagt om een cultuurverandering, benadrukt hij. “We zijn bijvoorbeeld gewend om op een bepaalde manier aan te besteden. De rechten op het eigendom van de code en het open stellen daarvan speelt daar nog geen rol. Als opdrachtgever heb je bij open source een veel actievere rol. Je moet zelf nadenken over hoe je het organiseert. Laat je de code in een community tot stand komen? Leg je verschillende onderdelen bij verschillende partijen neer? De inkoopvoorwaarden staan open inkopen in ieder geval niet in de weg, zegt Steenbergen. “Het is wel zaak inkopers handvatten te geven waarmee ze open source beter kunnen waarderen. Bijvoorbeeld door nieuwe gunningscriteria aan te reiken.”
Actiever sturen
Een zaak van een lange adem dus. “We moeten met elkaar te bedenken: hoe blijven we stappen zetten in de goede richting, hoe blijven we de goede dingen doen? En: hoe maken we het thema meer bestuurlijk? Zodat beslissers zich realiseren: ‘Als ik meer openheid wil, moet ik daar actiever op sturen’. We jagen het gesprek daarover verder aan. Dat doen we via onze Pleio-omgeving, de meetups en onze nieuwsbrief. En we doen veel mee in andere projecten, bijvoorbeeld: Code for NL.
Vind je dit onderwerp ook interessant? Sluit je dan aan bij de open-sourcecommunity!
Gerelateerd